Bu yazımızda bilimsel sorgulamada bir olgu çalışması olarak yılan popülasyonlarında mimikri araştırılmasını detaylandıracağız.
İşe birçok gözlem ve tümevarımsal genellemelerle başlamak doğru olacaktır. Zehirli hayvanlara bakıldığında pek çoğunun parlak renge sahip olduğu görülür. Bu renklenme çoğunlukla ayırt edici özellik taşımaktadır ve çoğu zaman canlının bulunduğu zeminin tam zıttı bir renklenme görülür. Bu durumun ”uyarıcı renklenme” olarak da bilinmesinin sebebi potansiyel avcıların, tehlike arz eden türleri fark etmesini sağlamaktadır.
Taklit tam da burada devreye giriyor. Zehirli olan hayvanın, sahip olduğu renklenmeyle çok büyük benzerlik gösteren bir başka taklit hayvan da bulunabiliyor. Bu taklitçiler zehirli bir imaj çizseler de aslında hiç de zararlı değildirler. Tam da bu noktada araştırmacıların zihninde beliren soru, bu tarzda bir mimikrinin işlevinin ne olduğu üzerinedir. Buna cevap olarak öne sürülen en mantıklı hipotez, bunun bir adaptasyon olduğudur. Buna kandırmanın bir evrimsel adaptasyonu demek de yanlış olmaz. Peki bahsettiğimiz bu evrimsel adaptasyon, taklitçilerin ne işine yarar? Bu adaptasyon sayesinde zararsız olan hayvanların diğer hayvanlar tarafından avlanılması riski ciddi oranda azalmaktadır. Sebebi avcıların bu hayvanları zehirli sanmasıdır. Bu hipotezi ilk kez ortaya koyan İngiliz bilim insanı Henry Bates’tir.
2001 yılında Bates’in mimikri hipotezini denemek amacıyla çok basit olmasına rağmen bir o kadar da zekice kurgulanan detaylı bir arazi çalışması tasarlandı. Bunu tasarlayanlar ise North Carolina Üniversitesi biyologlarından David ve Karin Pfenning, bir de William Harcombe isimli bir lisans öğrencisidir. Bu ekibin tam olarak araştırdığı şey, Kuzey ve Güney Carolina’da bulunan yılanlar arasındaki bir mimikri olgusuydu. Araştırma yaptıkları bölgede doğu mercan yılanı olarak isimlendirilen zehirli bir yılan, buna ek olarak kırmızı kral yılanı olarak isimlendirilen ve mercan yılanlarının renklerini taklit eden bir zehirsiz yılan türü bulunmaktadır.
Doğu mercan yılanları, avcıları uyaran renklere sahiptir: birbiri ardına sıralanan, büyük halka şeklinde sarı, siyah ve kırmızı. Avcılar, mercan yılanlarına saldırır mı diye sorulacak olursa nadiren de olsa saldırdıkları söylenebilir.
AVCILAR BU SAVUŞTURMA DAVRANIŞINI DENEME YANILMA YOLUYLA ÖĞRENMİŞ OLABİLİR Mİ?
Bu olasılık çok düşüktür. Bir mercan yılanıyla ilk karşılaşma çoğu zaman ölümle sonuçlanacağından, bir daha saldırmaması gerektiğini bu yolla öğrenme ihtimali zayıftır. Doğal seçilimin bir sonucu olarak, mercan yılanlarının yaşadığı bölgede, bu yılanın renklenme şekline karşı büyük olasılıkla içgüdüsel olarak savuşturma refleksini kalıtsal yolla kazanan avcı türlerin sıklığı artmıştır.
YILANLARIN COĞRAFİK OLARAK DAĞILIMI, MİMİKRİ HİPOTEZİ HAKKINDA KİLİT ÖZELLİĞİNDE BİR ÖNGÖRÜ SUNAR
Her iki tip yılan da Carolina’da yaşamaktadır. Ancak mercan yılanlarının yayılış alanı, kral yılanlarınınki kadar geniş değildir. Kral yılanlarının yaşama bölgeleri, mercan yılanlarının yaşamadığı bölgelere de uzanmaktadır. Uyarıcı renklenmeye sahip yılanlara karşı geliştirilen herhangi bir savunma refleksinin her bölgede görülmesi beklenemez. Sadece zehirli mercan yılanlarının yaşadığı bölgelerde bulunan avcı popülasyonlarında görülmesi gerekir. Tam da bu sebepten mimikrinin, kral yılanlarını her bölgede koruyacağını düşünmek yanlış olacaktır. Mimikri, (zehirsiz) kral yılanlarını sadece (zehirli) mercan yılanlarının bulunduğu bölgelerdeki avcılara karşı koruyabilir.
MİMİKRİ HİPOTEZİNİ ÖZETLEYECEK OLURSAK:
Mercan yılanlarındaki uyaran renklerine uyum sağlayan avcılar vardır. Bu avcılar mercan yılanlarının bulunduğu bölgelerde kral yılanlarına daha az saldıracaklardır. Tam tersi mercan yılanlarının bulunmadığı alanlarda ise bu kral yılanları, avcıların daha çok hedefi olacaktır.
TAKLİT YILANLAR KULLANILARAK YAPILAN ARAZİ ARAŞTIRMALARI
Öngörünün sınanabilmesi için Harcombe, plastik ile kaplanan tellerden yüzlerce yapay yılan yapmıştır. Araştırmacı, iki farklı tipte yapay yılan tasarlamıştır. Bunlardan birincisi, ”kontrol grubu” olarak işlev görecek olan ve karşılaştırma yapmak üzere düz kahverengi taklit yılanlardır. İkincisi ise, ”deney grubu” olarak işlev görecek olan kırmızı, beyaz ve siyah halka taşıyan kral yılanlarıdır.
KONTROL GRUBU: YAPAY KAHVERENGİ YILANLARI
DENEY GRUBU: YAPAY HALKALI KRAL YILANLARI
Araştırmacılar bu iki farklı tip yapay yılandan eşit sayıda bireyi, mercan yılanlarının bulunduğu ve bulunmadığı bölgelere hem Kuzey hem de Güney Carolina’ya yerleştirmişlerdir. Aynı ekip dört hafta gibi bir süre sonra taklit yılanları koydukları yerden yeniden toplamışlar. Isırık ve yırtık sayılarını tespit etmişler. Buradan yola çıkarak kaç adet yılanın saldırıya uğradığına dair sonuçlar elde etmişler. Ulaşılan bilgiler ışığında en yaygın olan avcıların çakallar, kurtlar ve rakunlar olduğu da belirlenmiştir. Buna ek olarak siyah ayıların da yapay yılanlara saldırdıkları gözlenmiştir.
Araştırma sonucunda elde edilen bulgular mimikri hipotezini desteklemektedir. Halkalı yapıdaki yapay yılanlar sadece mercan yılanlarının bulunduğu bir coğrafik bölgede, kahverengi renkteki yapay yılanlara oranla avcılar tarafından daha az saldırıya uğramışlardır.
YILAN MİMİKRİ DENEYİ, KONTROLLÜ BİR DENEY ÖRNEĞİDİR
DENEY: Araştırmacılar bölgede, yarısı, iki farklı yılanın da beraber yaşadığı, diğer yarısı ise zehirli mercan yılanlarının hiç bulunmadığı tam 14 farklı istasyona aynı sayıda yapay olan kral yılanı ve kahverengi yılan konulmuştur. Kahverengi yılanlar kontrol grubu olarak işlev görürken kral yılanları da deney grubu olarak göz önünde bulundurulacaktır. Dört haftalık bir sürenin ardından yerleştirilen bu yılanlar geri toplanmış. Toplanan yılanlar üzerindeki ısırık ve diş darbelerine göre bir çıkarım yapılmıştır. Avlanma sayısı aşağıda tablo olarak görülmektedir.
BULGULAR: Mercan yılanlarının yaşadığı araştırma bölgelerinde saldırıların büyük bir kısmı kahverengi yılanlara yapılmıştır. Mercan yılanlarının bulunmadığı bölgelerde ise saldırıların çoğunun kral yılanlarına yapıldığı tespit edilmiştir.
SONUÇ: Mercan yılanlarının yaşamadığı arazilerde, halka şeklindeki renkler avcı türleri savuşturamamıştır. Hatta taklit yılanlar bu bölgede daha açık hedef olup daha çok avlanılmıştır. Çünkü üzerlerinde taşıdıkları parlak renkler, diğer kahverengi yapay yılanlara göre daha fazla fark edilmelerine sebep olmuştur.
MARJİNAL KAFA 